تقویم تاریخ؛ از شهادت زید بن علی بن الحسین(ع) تا کودتای ۲۸ مرداد

شهادت زید بن علی بن الحسین(ع)، فرزند امام سجاد(ع)

1324 سال پیش در چنین روزی، دوم صفر سال 121 هجری قمری:

«زیدبن علی بن الحسین»، فرزند امام سجاد (ع) و نواده پاک رسول خدا (ص) به شهادت رسید. زیدبن علی بن الحسین، برای مقابله با ستم امویان و پاسداری از دستاوردهای قیام جدش امام حسین (ع)، علیه حکومت بنی امیه به پاخاست و پس از نبردی دلیرانه سرانجام در شهر کوفه به شهادت رسید. قیام زید، از نتایج و ثمرات نهضت عظیم امام حسین (ع) در عاشورای سال 61 هجری قمری، به شمار می رود. زیرا پس از این نهضت، بار دیگر روحیه حق طلبی در بین مسلمانان پدیدار شد و آنان هر زمان در انتظار رهبری بودند تا علیه حکومت فاسد بنی امیه قیام کنند. از آن زمان قیام های متعددی همچون قیام توابین و قیام مختار ثقفی روی داد. در این قیام ها هدف اصلی خونخواهی امام حسین (ع) و براندازی حکومت ظالمانه بنی امیه بود.

 

 

شکست قیام زنگیان

 1175 سال پیش، در روز دوم صفر سال 270 هجری قمری: 

با کشته شدن «صاحب الزّنج» رهبر قیام زنگیان، این قیام شکست خورد. علی بن محمد معروف به صاحب الزنج که خود را از نوادگان پیامبر و علی (ع) می خواند ، در سال 255 ه.ق با کمک غلامان و بردگان سیاه پوست که به آنها زنگی می گفتند، قیامی را در جنوب عراق علیه حکومت ستمگر عباسی آغاز کرد. وی به زنگیان وعده آزادی از اسارت و برخورداری از تساوی حقوق اجتماعی می داد و بدین ترتیب، هواداران بسیاری از میان آنها جذب کرد. صاحب الزنج در سال 257 ق توانست بر شهر مهم بصره تسلط یابد و به تدریج شهرها و نواحی اطراف آن را نیز تحت کنترل درآورد. در این مدت سپاهیان عباسی بارها به زنگیان حمله کردند که هر بار شکست خوردند. اما به تدریج به دلیل مشکلات داخلی، زنگیان تضعیف شدند و با کشته شدن رهبرشان، قیام زنگیان پس از 15 سال مقاومت، شکست خورد.

 

 

درگذشت ابوحیان غرناطی، شاعر و ادیب مسلمان

 700 سال پیش، در روز دوم صفر سال 745 هجری قمری:

«ابوحیان غَرناطی»، شاعر و ادیب مسلمان در مصر درگذشت. وی در سال 654 ه ق در آندلس (اسپانیای اسلامی آن روز) متولد شد و برای کسب علم به شهرهای بسیاری سفر کرد و از اساتید متعددی بهره جست. ابوحیان در سال 679 ه.ق به مصر رفت و تا آخر عمر در آنجا به تعلیم، تعلم و تالیف کتاب پرداخت. با وجود آنکه وی در علوم قرآن، حدیث و فقه مهارت داشت، اما آنچه ابوحیان را معروف کرد، تسلط او بر علم نحو بود. وی در این زمینه کاملا تحت تاثیر سیبِوِیه، از اساتید مشهور علم نحو بود. از ابوحیان که در اواخر عمر نابینا شده بود، آثار متعددی همچون «الاِدراک لِلسان الاَتراک»، «تذکرة النحاة»، «تفسیر البحر المحیط» و «دیوان شعر» باقی مانده است.

 

 

درگذشت ابن دریهم، ریاضیدان و منجم مسلمان

683 سال پیش در چنین روزی، دوم صفر سال 762 هجری قمری:

«ابن دریهم» (Ebn-e Doraihem)، ریاضیدان و منجم مسلمان درگذشت. وی با کوشش و پشتکار به تحصیل علم و دانش، همت گماشت. ابن دریهم قرائت قرآن کریم، فقه و ریاضیات را نزد اساتید عصر خود فراگرفت و در مصر به استماع حدیث مشغول شد و به مقامات علمی دست یافت او پس از مدتی به شام عزیمت کرد. ابن دریهم در جامع اموی، در دمشق، به عنوان مدرس مشغول تدریس شد. وی به علومی چون قرائت، حدیث، فقه و اصول آن، کلام، تفسیر و ادبیات عرب تسلط کامل داشت. ابن دریهم در لغت عرب نظریات جالبی دارد که توسط برخی از بزرگان پس از او نقل شده است. شمار اندکی از آثار متعدد او به صورت خطی باقی است که «قصیده فی مدح الرسول (ص)» از آن جمله است.

 

 

درگذشت بلیز پاسکال، مخترع ماشین حساب

361 سال پیش درچنین روزی، نوزدهم اوت سال 1662 میلادی:

 «بلیز پاسکال» (Blaise Pascal) نویسنده و ریاضیدان فرانسوی و مخترع ماشین حساب، درگذشت. او در ژوئن سال 1623 میلادی به دنیا آمد و از کودکی علاقه فراوانی به ریاضیات داشت. همچنین دوستی و ارتباط نزدیک پدر پاسکال با دانشمندان آن عصر، در کشف نبوغ پاسکال در این علم تاثیر بسزایی داشت. پاسکال در اواخر عمر به مذهب روی آورد و کتاب هایی نیز در این زمینه نوشت.

 

 

درگذشت جیمز وات، مخترع ماشین بخار

204 سال پیش در چنین روزی 19 اوت سال 1819 میلادی:

«جِیمز وات» (James Watt) دانشمند برجسته انگلیسی درگذشت. جیمز وات مخترع اسکاتلندی که اغلب از او به عنوان مخترع ماشین بخار زیاد یاد می‌شود چهره اصلی انقلاب صنعتی است. وی از ابتدا به مطالعه و تحقیق درباره مسائل علمی علاقه ‌مند بود. در این هنگام، یک مرکز علمی، از جِیمز وات خواست تا ماشین نمونه بخار را که از کار افتاده بود تعمیر کرده و به کار اندازد. در حین تعمیر این ماشین، وات به قدرت عظیم بخار پی برد و درصدد برآمد به نحوی مطلوب از این نیرو در این ماشین استفاده کند. او با تلاش فراوان، اشکالات ماشین اولیه بخار را برطرف کرد و دستگاه جدیدی اختراع نمود که ماشین بخار را شکل می‌ داد. پس از آن، وات بار دیگر اصلاحات متعددی در ماشین خود ایجاد کرد و تکامل بخشید. از این رو، در جهان او به عنوان مخترع ماشین بخار شهرت یافت. بعدها با استفاده از ماشین بخار، نیروی حرکت لوکوموتیوها و کشتی‌ ها فراهم شد و تحولی عظیم در صنعت حمل و نقل فراهم گردید. جِیمز وات سرانجام در 19 اوت 1819 م در 83 سالگی درگذشت.

 

 

درگذشت ویلفردو پارتو، فیلسوف برجسته ایتالیایی

100 سال پیش در چنین روزی 19 اوت سال 1923 میلادی:

"ویلفردو پارتو"(Vilfredo Pareto) فیلسوف برجسته ایتالیایی درگذشت. ویلفردو پارتو، فیلسوف اروپایى در 15 ژوئیه 1848میلادی در پاریس به دنیا آمد. وی در ابتدا در رشته مهندسی تحصیل کرد و سپس به عنوان استاد اقتصاد سیاسی در دانشگاه لوزان سوئیس به تدریس پرداخت. پارِتو ریاضیات را در فرضیه‌‌های اقتصادی وارد کرد و کوشید تا در مقولات اجتماعی بین عوامل معقول و غیرمعقول تمیز قائل شود و بدین ترتیب موجبات صعود و سقوط طبقه حاکم را مشخص نماید. به نظر وی، اعمالی منطقی و معقول نامیده می ‌شوند که وسایل متناسب با هدف را به کار برند و پیوندی منطقی باعث اتصال وسیله و هدف باشد. این پیوند باید از طرف کسانی که برای داوری شایستگی دارند مورد تایید قرار گیرد. پارتو در فلسفه سیاسی از شیفتگان ماکیاولی، فیلسوف هم وطن خود بود و حکومت مطلقه را تنها حکومت عملی و کارآمد برای اجتماعات بشری می‌‌دانست. او نسبت به کسانی که براساس تمایلات بشر دوستانه طالب دموکراسی بودند با دیده خوبی نمی‌‌نگریست. به عبارت دیگر، پارِتو معتقد بود که اقلیتی از مردم برای آن آفریده شده‌‌اند که چون اربابی جابر حکومت کنند و اکثریت آفریده شده‌‌ا‌ند، برای آنکه چون بنده‌ای مطیع، فرمانبرداری نمایند. فلسفه ماکیاولی و مشرب پارتو، مورد نظر فاشیست‌‌های ایتالیایى در زمان موسولینی، نخست‌‌وزیر مستبد ایتالیا قرار گرفت و آنان علی‌‌رغم اعتراضات پارتو که می‌‌گفت فلسفه‌‌اش را بد فهمیده‌‌اند، احترام و افتخار بسیار بر سرش گذاشتند. مشهورترین اثر پارِتو ذهن و اجتماع در دو جلد نام دارد که در آن، اندیشه‌‌های خود را مطرح نموده است. ویلفردو پارتو، سرانجام در 19 اوت 1923میلادی در 75 سالگی درگذشت.

 

 

درگذشت واسیلی بارتولد، از مشاهیر خاورشناس روسی

93 سال پیش در چنین روزی 19 اوت سال 1930 میلادی: "واسیلی بارتولد" (Vasily Bartold) از مشاهیر خاورشناسان روسی درگذشت. وی تحصیلات خود را در دانشکده زبان‌ های شرقی دانشگاه زادگاهش به پایان برد و به زبان‌ های فارسی، عربی و ترکی تسلط یافت. بارتولْدْ از 27 سالگی به سمت استادیار این دانشگاه به تدریس تاریخ ملل مشرق پرداخت و در کنار آن از تحقیق و تحصیل نیز باز نایستاد. او طی این سال‌ ها، مکرراً برای سیاحت و مطالعه و تحقیق علمی به ترکستان عزیمت کرد و نتایج مطالعات و اکتشافات خود را به صورت کتابی با عنوان «ترکستان در موقع حمله مغول» منتشر ساخت. این اثر مهم که برای نخستین بار، در آنْ تمام منابع فارسی و عربی که با تاریخ روسیه و ترکستان ارتباط داشته، مورد آزمایش قرار گرفته بود، به عنوان شاه‌کار بارتولد شناخته شد و بر اثر همین کتاب پرمغز، بارتولد نشان‌ه ای علمی متعدد و شهرت فراوانی به دست آورد. بارتولد در سال 1912م مجله جهان اسلام را تأسیس کرد و در آن مقاله‌ های انتقادی می‌ نوشت. این خاورشناس بزرگ، تعداد چهارصد کتاب و رساله و مقاله در تاریخ و جغرافیا و فرهنگ و تمدن و مذاهب ملل مشرقِ نزدیک و میانه تالیف کرده که بیش از 20 اثر آن درباره اسلام و ایران است. تالیفات وی در اسلام‌شناسی مبتنی بر اسناد و مدارک معتبر می‌ باشد و برای نگارش آنها، تمام کتاب‌هایی را که حاوی تاریخ اسلام بوده، بررسی کرده است. این خاورشناس شهیر روسی سرانجام در نوزدهم اوت 1930م در 61 سالگی درگذشت .

 

 

کودتای آمریکایی علیه مصدق

70 سال پیش در چنین روزی، بیست و هشتم مرداد سال 1332 هجری شمسی:

کودتای آمریکایی 28 مرداد علیه دولت دکتر مصدق در ایران رخ داد و به دنبال آن محمدرضا پهلوی مجدداً قدرت را در کشور به دست گرفت. این کودتا که توسط سازمان جاسوسی آمریکا، سیا (CIA) و با همکاری انگلیس طرح ریزی شده بود، با سوء استفاده از تفرقه میان نیروهای سیاسی و مردمی و ایجاد فضای متشنج در ایران، توانست دولت مصدق را سرنگون کند و شاه را که سه روز قبل از آن به ایتالیا گریخته بود، بار دیگر به ایران بازگرداند. پیش از این وقایع اسفناک، مردم مسلمان ایران توانسته بودند با قطع دست انگلیس از صنعت نفت ایران، آن را ملی اعلام کنند. اما نهضت ملی کردن صنعت نفت، به دلیل بروز اختلاف میان رهبران نیروهای ملی و مذهبی، تضعیف شد. در چنین وضعیتی، فرمانداری نظامی تهران انجام هرگونه تظاهرات را ممنوع اعلام کرد. اما عده ای اوباش که از پیش سازماندهی شده بودند به خیابان ها آمدند و به همراه نظامیان شاه با چماق هایی که در دست داشتند، به تظاهرات پرداختند و نهادها و مراکز دولتی را مورد حمله قرار دادند. دراین هنگام واحدهای نظامی کودتا نیز نقاط حساس شهر تهران را محاصره کردند و زاهدی از نظامیان وابسته به آمریکا، سقوط دولت مصدق و انتصاب خود را به نخست وزیری از طریق رادیو به مردم اعلام کرد. این کودتا با همکاری آمریکا و انگلیس در ایران به وقوع پیوست و از آن پس، ایران به طور مستقیم تحت نفوذ رژیم استکباری آمریکا درآمد. پس از این کودتا، محمد رضا پهلوی با حمایت آمریکا یکی از مستبدترین رژیم ها در ایران را ایجاد کرد. این وضعیت ادامه داشت تا زمانی که نهضت امام خمینی (ره) علیه رژیم شاه در فوریه سال 1979 به نتیجه رسید و یکی از مستبدترین و وابسته ترین رژیم های منطقه سقوط کرد . بدین ترتیب ایران، سرزمین جولان مستشاران امریکایی به الگویی برای استکبارستیزی و مبارزه با سلطه طلبی آمریکا تبدیل شد.

 

 

درگذشت دکتر احمد امین، متفکر و نویسنده عراقی

55 سال پیش، در روز دوم صفر سال 1390 هجری قمری:

 دکتر «احمد امین» متفکر و نویسنده عراقی درگذشت. وی در سال 1320 ه.ق در کاظمین در شمال بغداد متولد شد و با توجه به هوش و استعدادش توانست در فلسفه و ریاضیات به مدرک دکترا دست یابد. اما شهرت دکتر امین بیشتر به خاطر مطالعات دینی اوست. وی از محضر علمای بزرگ بهره برد و در فقه ، اصول و تفسیر کسب علم کرد ، تا آنجا که به درجه عالی اجتهاد رسید. از استاد احمد امین کتاب هایی چون«التکامل فی الاسلام» در 16 جلد، بر جای مانده است.

 

 

فاجعه آتش سوزی سینما رکس ابادان

45 سال پیش در چنین روزی 28 مرداد سال 1357 هجری شمسی:

فاجعه آتش‌سوزی سینما رکس آبادان توسط عُمّال رژیم پهلوی رخ داد. در فاجعه آتش‌سوزی عمدی سینما رکس آبادان که از سوی ساواک و عوامل رژیم سفّاک پهلوی جهت بدنام کردن انقلاب اسلامی مردم ایران به وقوع پیوست، 377 نفر به طرزی فجیع کشته شدند. در جریان این آتش‌سوزی، تماشاگران سینما که در آن روز، حدود 700 نفر بودند برای فرار از مهلکه به طرف درهای خروجی روی آوردند، ولی درها را بسته یافتند.انتشار این خبر و نمایش فیلم‌ها و عکس‌های این فاجعه، افکار عمومی را به شدت جریحه‌دار ساخت. رژیم شاه با متهم کردن نیروهای انقلابی در این حادثه ضد انسانی، قصد داشت تا انقلابیون مسلمان را افرادی متحجّر و مخالف با هُنر و ضد مردم نشان دهد که در این هدف خود ناکام ماند و مردم، رژیم شاه عامل وقوع این فاجعه می دانستند. زنجیره ای از اتفاقات در 1978 و 1979 موجب پیروزی انقلاب اسلامی ایران در فوریه 1979 شد یکی از این زنجیره اتفاق ها که خشم مردم را به جنایات شاه بیشتر کرد فاجعه سینما رکس ابادان بود.

 

 

درگذشت دکتر آذراندامی، محقق و باکتری شناس انگلیسی

39 سال پیش در چنین روزی برابر با بیست و هشتم مرداد 1363 شمسی:

دکتر آذر اندامی؛ محقق و باکتری‌ شناس برجسته ایرانی درگذشت. آذر اندامی در سال ۱۳۰۵ش در شهر رشت متولد شد. او مقطع ابتدایی را در دبستان بانوان رشت با یک سال جهش تحصیلی به پایان برد. در سال ۱۳۲۴ش از دانشسرا فارغ ‌التحصیل شد و در سال ۱۳۲۵ش به استخدام وزارت فرهنگ درآمد و معلم شد. در سال ۱۳۳۱ش با شرکت در کنکور دانشگاه تهران در رشته پزشکی این دانشگاه پذیرفته شد. بعد از دریافت گواهینامه دکترای پزشکی بلافاصله به گذراندن دوره تخصصی زنان و زایمان مشغول گردید. پس از پایان دوره تخصصی به وزارت بهداری آن زمان منتقل شد و در نهایت به کار در انستیتو پاستور پرداخت. او پس از مدتی با استفاده از بورس تحصیلی انستیتو پاستور به پاریس رفت و در سال ۱۳۴۶ش موفق به اخذ گواهینامه باکتریولوژی شد. در سال ۱۳۵۳ش موفق به دریافت دانشنامه تخصصی علوم آزمایشگاهی بالینی شد. پس از بازنشستگی در مطب همسرش، دکتر خلعتبری، در خیابان حسام‌السلطنه به کار مداوای بیماری‌ های زنان و زایمان مشغول شد. دکتر آذر اندامی بانوی تلاشگر و پزشک انسان‌دوست ایرانی بعد از عمری تلاش و تحقیق سرانجام در بیست و هشتم مردادماه سال ۱۳۶۳ هجری شمسی به‌ علت آمبولی ریه که از عواقب بیماری سختش بود، درگذشت. اما نامش در تاریخ ایران جاوید است. به ‌خاطر خدمات علمی و انسانی او یکی از حفره‌های برخوردی روی سیاره ناهید، به‌ نام وی «اندامی» نام‌گذاری شده ‌است؛ در سال ۱۹۹۲م، اتحادیه بین‌المللی ستاره‌شناسی (IAU) حفره‌ای به قطر ۳۰ کیلومتر در طول جغرافیای ۲۶ درجه و ۵۵ دقیقه و عرض جغرافیایی ۱۷ درجه و ۴۵ دقیقه با قله‌ای مرکزی در جنوب سیاره زهره را به‌ نام اندامی نامگذاری کرد.

 

 

کودتا علیه گورباچف، آخرین رئیس جمهور شوروی

32 سال پیش، در روز نوزدهم اوت سال 1991 میلادی: گروهی از فرماندهان ارشد ارتش شوروی به رهبری گنادی یانایف (Gennady Ivanovich Yanayev)علیه «میخائیل گورباچف»، آخرین رئیس جمهوری شوروی، کودتا کردند. این نظامیان خواهان پایان یافتن اصلاحات گورباچف و جلوگیری از تجزیه شوروی بودند. در زمان کودتا، گورباچف در شبه جزیره کریمه در شمال دریای سیاه بسر می برد. با این حال بوریس یلتسین که در آن زمان رئیس جمهوری فدراسیون روسیه و مورد حمایت غرب بود، با کمک مردم و استفاده از افراد صاحب نفوذ در حکومت و تبلیغات پرحجم رسانه های غربی، کودتا را خنثی کرد . شکست این کودتا، در افزایش قدرت یلتسین و تسریع روند فروپاشی شوروی در دسامبر سال 1991 ، نقش مهمی داشت .

 

 

ارتحال آیت الله تسخیری، رئیس شورای عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب 

سه سال پیش در چنین روزی برابر با بیست و هشتم مرداد 1399 شمسی:

آیت الله محمد علی تسخیری، رئیس شورای عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی ، بر اثر عارضه قلبی، دارفانی را وداع گفت. آیت الله تسخیری، که در ۲۷ مهر ۱۳۲۳ در نجف زاده شده بود، سال ها دبیرکلی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی را که توسط آیت اله خامنه ای برای گسترش وحدت بین جهان اسلام  تشکیل شده است را بر عهده داشت و با توجه به توانایی علمی و آشنایی با زبان های عربی و انگلیسی، اقدامات مؤثری در زمینه وحدت جهان اسلام انجام داد. ایشان تنها نماینده رسمی شیعه اثنی عشری درمجمع فقه اسلامی در جده بود که وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی است. آیت الله تسخیری از تیر ۱۳۹۱ سمت مشاور عالی رهبر ایران در امور جهان اسلام را داشت . او دارای تالیفاتی در موضوعات اسلام، جهان اسلام، وحدت مسلمین و تقریب مذاهب اسلامی به زبان های فارسی و عربی است که از آن جمله می توان به کتاب های "المختصر المفید فی تفسیر القرآن المجید"، "اقلیت‌های مسلمانان؛ راهکارها و مشکلات"، "ایده‌های گفت‌وگو با دیگران"، "درباره وحدت و تقریب مذاهب اسلامی"، "تعدد مذاهب و مسئله تقریب و وحدت اسلامی"، "رسالت ما تقریب در اندیشه‌ها، انسجام در عمل" و الاخلاق فی الاحادیث المشترکه بین السنه و الشیعه(دوره سه جلدی) اشاره کرد.  تسخیری بامداد روز ۲۸ مرداد ۱۳۹۹ در سن ۷۵ سالگی درگذشت.