تقویم تاریخ؛ از شهادت آیت الله خیابانی تا روز ملی سینما

درگذشت ژان فیلیپ رامو، آهنگساز و نظریه پرداز فرانسوی

 

259 سال پیش در چنین روزی برابر با دوازدهم سپتامبر 1764 میلادی:

ژان فیلیپ رامو (Jean-Philippe Rameau) آهنگساز و نظریه پرداز فرانسوی در گذشت.ژان فیلیپ رامو، در 25 سپتامبر 1683م در فرانسه به دنیا آمد. وی از کودکی علاقه فراوانی به نواختن آهنگ داشت و به زودی در این عرصه پیشرفت کرد به طوری که در هفت سالگی به درجه درخشانی در این هنر رسید. رامو از همان زمان به عنوان نوازنده ویولُن به همراه یک گروه تئاتر، در شهرهای فرانسه مشغول به کار شد. وی بعدها در کلیسای جامع کِلِرْمون و نوتِردام، اُرگْ می ‌نواخت. رامو در سال ‌های بعد کتاب قطعات کلاوْسِن و دو جلد کتاب در هماهنگی و خوش آهنگی تصنیف کرد و مطالب مهمی از موسیقی در آن‌ها نگاشت. رامو به عنوان یکی از بنیان‌گذاران موسیقی کلاسیک غربی به شمار می ‌رود. او قواعد و قوانین سهل و معینی را برای موسیقی تدوین کرده که هنوز در دنیای موسیقی اجرا می ‌شود. علاوه بر این که رامو یک تئوریسین موسیقی است، در ضمنْ آثار بزرگی در این هنر دارد. درخشندگی و عمق قطعاتی که رامو برای موسیقی مجلسی نوشته است، نسبت به زمان وی بیش از حد عادی، ممتاز بود. ژان فیلیپ رامو سرانجام در در 81 سالگی در پاریس درگذشت.

 

 

شهادت شیخ محمد خیابانی، روحانی مبارز و مجاهد مشروطه خواه

103 سال پیش در چنین روزی، 21 شهریور 1299 شمسی:

"شیخ محمد خیابانی"، روحانی مبارز و مجاهد مشروطه ‌خواه به شهادت رسید. شیخ محمد در ۱۲۹۷ق در خامنه در آذربایجان شرقی به دنیا آمد و در تبریز به تحصیل علوم دینی روی آورد. محمد بر خلاف دیگر طلاب که به فراگیری فقه و اصول قناعت می‌کردند، ریاضیات و حکمت و طبیعیات و تاریخ و ادبیات را نیز آموخت.  پس از پیروزی مشروطه در سال 1285 ش در ایران، و با تأسیس انجمن ایالتی در تبریز، زندگی شیخ محمد خیابانی وارد مرحله تازه ‌ای گردید. در زمان خیابانی اوضاع جهان اسلام و به ویژه ایران، به خاطر دخالت‌های بیگانگان از جمله روسیه، انگلیس و آلمان، بسیار آشفته و تأسف‌ انگیز بود. پس از خلع محمدعلی شاه از سلطنت در ایران، خیابانی در سی سالگی به عنوان نماینده مردم تبریز راهی مجلس شورای ملی گردید. او با اولتیماتوم روسیه در مجلس دوم مخالفت کرد و همچنین با قرارداد استعماری وثوق‌ الدوله با دولت انگلستان (قرارداد 1919) نیز به مبارزه برخاست. شیخ محمد خیابانی، از آنجا که حکومت مرکزی را ضعیف و وابسته می‌ دید، ایجاد یک تحول اساسی در سیستم حکومت ایران و احیای آزادی را گام نخست برای خانه تکانی ایران و بیرون راندن اشغالگران خارجی می‌ دانست. ولی برداشتن گام اول را از طریق مذاکره سیاسی امکانپذیر نمی‌ شمرد و تنها راه را در قیام و مقاومت دلیرانه در برابر استبداد و دخالت خارجی می ‌دانست. از این رو، بعد از قبول قرارداد 1919 م از سوی دولت ایران، در تبریز دست به قیام زد. وی در جریان این قیام که از 17 فروردین 1299 شمسی، آغاز شد، نهادهای دولتی تبریز را به تصرف خود درآورد و شهر را از دست دولتیان خارج ساخت. قیام پیروزمندانه مردم تبریز به رهبری شیخ محمد خیابانی، بیش از پنج ماه ادامه داشت اما به دلیل خیانت کسانی که قول همکاری داده بودند، کم بودن نیروها و حضور قوای قزاقخانه در کنار شهر تبریز و همکاری آن‌ها با حکومت مرکزی، این قیام به شکست منجر شد. سرانجام با ورود نیروهای دولتی، قزاقان به فرمان مُخبرالسلطنه فرستاده ویژه مشیرالدوله، صدراعظم وقت ایران، شیخ محمد خیابانی را در 21 شهریور 1299 برابر با 29 ذی‌حجه 1338ق در چهل سالگی به شهادت رساندند و او را در گورستان سید حمزه تبریز به خاک سپردند.

 

 

تولد ایرن ژولیو کوری، شیمیدان و فیزیکدان فرانسوی

126 سال پیش در چنین روزی، دوازدهم سپتامبر سال 1897 میلادی:

«ایرن ژولیو کوری» ( Irène Joliot-Curie )، شیمیدان و فیزیکدان فرانسوی در شهر پاریس متولد شد. مادر او مادام کوری و پدرش پیر کوری، دو دانشمند فیزیک بودند که موفق به کشف چند عنصر رادیواکتیو شدند. ایرن کوری نیز بعدها به همراه یکی از دستیاران مادرش به مطالعه و تحقیق در همین زمینه پرداخت و به کشفیاتی درباره مواد رادیو اکتیویته ازجمله ساخت مواد رادیو اکتیو مصنوعی، دست یافت. ایرن کوری در سال 1957 میلادی درگذشت.

 

 

سرنگونی هایلا سلاسی در اتیوپی

49 سال پیش در چنین روزی برابر با دوازدهم سپتامبر1974 میلادی:

با وقوع کودتایی در اتیوپی حکومت "هایْلا سلاسی"(Haile Selassie) سرنگون شد. هایلا سلاسی، در 23 ژوئیه 1892م در اتیوپی به دنیا آمد. او ابتدا فرماندار چند استان اتیوپی بود و سپس ولی‌عهد آن کشور شد. تا اینکه در سال 1930م به امپراتوری اتیوپی رسید. وی در ابتدا کوشش ‌های فراوانی کرد تا قبایل مختلف و متفرق اتیوپی را یکپارچه سازد و آنها را تحت انقیاد خود درآورد. هایله سلاسی با استخدام کارشناسان خارجی، اصلاحات اداری تدریجی را در اتیوپی آغاز کرد، امور مالی را سر و سامان داد، بردگی را ریشه کن نمود و نظام قضایى در کشور به وجود آورد. اما حمله ایتالیا به اتیوپی در سال 1935م اصلاحات او را به تعویق انداخت و تا سال 1941م در خارج از کشور به سر بُرد. در این سال پس از عقب‌ نشینی ایتالیا، وی با کمک نیروهای انگلیسی، بار دیگر قدرت را در اتیوپی به دست گرفت و به اصلاحات اقتصادی و سیاسی در کشور عقب‌ مانده خود پرداخت. با این حال، اقدامات او در راه پیشرفت و آبادانی اتیوپی بیشتر به توسعه پایتخت و احداث چند راه ارتباطی و کارهای سطحی محدود می ‌شد و اکثریت مردم اتیوپی همچنان از حداقل وسایل و امکانات زندگی محروم بودند. هایله سلاسی همواره در طول حکومتش کوشید تا برتری خود بر رهبران افریقایى را به اثبات برساند و در این راستا توانست کشورش را میزبان تعداد قابل توجّهی از اجلاسیه ‌های مهم و کنفرانس ‌های بین ‌المللی کند. وی مقر سازمان وحدت افریقا را به آدیس ‌آبابا مرکز اتیوپی منتقل کرد و به شصت کشور جهان مسافرت کرد. او در تمامی اجلاسیه ‌های رهبران افریقایى و کنفرانس سران کشورهای جنبش عدم تعهد حضور یافت و برای اولین بار در تاریخ اتیوپی، در سال 1930م، اقدام به تهیه قانون اساسی برای مردم این کشور نمود. هایله سلاسی به شدت به کشورهای غربی وابسته بود تا این که در 12 سپتامبر 1974م طی یک کودتای مارکسیستی، توسط نظامیان سرنگون شد و یک سال بعد، پس از 45 سال امپراتوری درگذشت.

 

 

کودتا در ترکیه 

43 سال پیش در دوازدهم سپتامبر 1980 میلادی:

در ترکیه یک کودتای نظامی به رهبری "ژنرال کنعان اِوْرِیْن" (Kenan Evren) رخ داد که به برکناری سلیمان دمیرل، نخست وزیر وقت ترکیه و برپایی دولت نظامی در این کشور انجامید. وقوع رسوایی ‌های مالی و تداوم نابسامانی ‌های سیاسی و اجتماعی و پدید آمدن بحران‌های اقتصادی در ترکیه باعث شد تا در 12 سپتامبر 1980م ژنرال کنعان اِوْرِن، رئیس ستاد نیروهای مسلح ترکیه، دست به کودتا بزند و در نتیجه به همراه یک شورای شش نفره، حکومت را در این کشور به دست گیرد. پس از روی کار آمدنِ نظامیان، آنان در ابتدا دستور برکناری سلیمان دَمیرل نخست وزیر وقت و انحلال مجلس را صادر نمودند. هم‌چنین فعالیت سیاسی احزاب، اتحادیه ‌ها و سازمان‌ ها ممنوع اعلام گردید و حکومت نظامی که در بخشی از کشور اجرا می‌ شد به تمام کشور تعمیم داده شد. دولت نظامی ترکیه در سال 1989م جای خود را به تورگوت اوزال سپرد که در جریان انتخابات ماه مارس همین سال به عنوان رئیس جمهوری غیرنظامی بعد از چند دهه انتخاب شده بود.

 

 

درگذشت حافظ محمد یوسف سدیدی، از استادان خوشنویسی پاکستان

37 سال پیش در چنین روزی برابر با بیست و یکم شهریور 1365 شمسی:

حافظ محمد یوسف سَدیدی از استادان خوشنویسی پاکستان در لاهور درگذشت. وی درسال1920میلادی درچکوال بدنیا آمد و درنوجوانی هنرخوشنویسی و خطاطی را نزد استادانی چون محمد شریف و تاجُ الدّین زرّین قلم آموخت. عمده ترین کار استاد سدیدی در زمینه این هنر، خوشنویسی کتیبه های مینیار پاکستان در لاهور است که از جمله آثار ملی هنری این کشور نیز به شمار می رود. از این هنرمند و استاد خوشنویسی کتابی با عنوان «تعلیمُ النَّسخ» به یادگارمانده که درآن با زبانی ساده و بسیار روان خوشنویسی را به هنرجویان تعلیم داده است.

 

 

درگذشت چنگیز شهوق، هنرمند مشهور ایرانی 

27 سال پیش در چنین روزی، 21 شهریور 1375 شمسی:

چنگیز شهوق، پیکرتراش، سفالگر و نقاش معاصر ایرانی درگذشت. شهوق از پیشگامان هنر نوگرای ایران محسوب می‌شود که در شهریور 1312 در باکو متولد شد. وی به همراه خانواده در 3 سالگی به تهران مهاجرت کرد. شهوق در سال 1336 وارد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شده و یک سال بعد از مجسمه‌های سفالی و سرامیک خود نمایشگاهی در گالری استتیک برگزار کرد.  یک سال پس از نخستین نمایش آثارش، به طور جدی رو به مجسمه سازی آورد. مجسمه‌های او باور رایج را از مجسمه پس می‌زد. یک نوع ترکیب تصویر (کمپوزیسیون) ایجاد می‌کرد و معنا را به نفع عنصر خلاقیت، از تصور بیننده می‌گرفت. پس از آن آثار وى در نمایشگاه‌هاى داخلى و خارجى در معرض دید عموم قرار گرفت و جوایزى را نصیب خود کرده بود. وى مؤسس اولین نگارخانه در تاریخ هنر ایران بود. چنگیز شهوق در پى یک حمله‌ قلبى درگذشت و پیکر وى در بهشت زهرای تهران در قطعه‌ هنرمندان و نویسندگان به خاک سپرده شد.

 

 

روز ملی سینما 

۲۱ شهریور در تقویم کشورمان به عنوان روز ملی سینما ثبت شده است.  در سال 1379 در چهارمین جشن بزرگ سینمای ایران و همزمان با بزرگداشت صدمین سال ورود سینما به ایران بود که 21 شهریور ماه به عنوان «روز ملی سینما» شناخته شد و هر سال جشن خانه سینما در این روز برگزار می شود و 21 شهریور ماه به عنوان روزی نمادین وارد تقویم شد. بانى ورود نخستین دوربین فیلم‌بردارى و نمایش فیلم به ایران، در سال 1279 شمسی برابر با 1900 میلادی مظفرالدین‌شاه بوده است و نخستین فیلم‌بردار ایرانى نیز ابراهیم ‌خان عکاس‌باشى محسوب مى‌شود.